พระเจ้าอชาตศัตรูยึดครองแคว้นวัชชีได้สำเร็จ

ฉันทลักษณ์

               สัททูลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙

“สัททูลวิกกีฬิตฉันท์” หรือ “สัททุลลวิกกีฬิตฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย แต่ในคัมภีร์วุตโตทัย ท่านเรียกว่า “สัททูลวิกกีฬิตคาถา” เป็นอติธิติฉันท์ ฯ  “สัททูลวิกกีฬิตะ” แปลว่า “คาถาที่ออกเสียงเหมือนการกระโดดของเสือดาว” เป็นคาถา ๔ บาท ๆ ละ ๑๙ คำ มีสูตรว่า “อกฺกสฺเสหิ ยติ มฺสชา สตตคา, สทฺทูลวิกฺกีฬิตํ” แปลว่า “คาถาที่มี ม คณะ ส คณะ ช คณะ ส  คณะ ต คณะ ต คณะ และครุลอย  มีจังหวะหยุด ๑๒ และ ๗ พยางค์  ชื่อว่า “สัททูลวิกกีฬิตคาถา”

        ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง ๑ บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๓ วรรค รวม ๑๙ คำ เพราะรวมทั้งบทมี ๑๙ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๑๙” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๒, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป

บทประพันธ์

                                               จอมทัพมาคธราษฎร์ธยาตรพยุหกรี

                                  ธาสู่วิสาลี                                                            นคร

                                              โดยทางอันพระทวารเปิดนรนิกร

                                  ฤๅรอต่อรอน                                                       อะไร

ถอดความได้ว่า

               จอมทัพแห่งแคว้นมคธกรีธาทัพเข้าเมืองเวสาลีทางประตูเมืองที่เปิดอยู่โดยไม่มีผู้คนหรือทหารต่อสู้ประการใด

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร

******************************

                                                   เบื้องนั้นท่านคุรุวัสสการทิชก็ไป

                                     นำทัพชเนนทร์ไท                                                   มคธ

                                                   เข้าปราบลิจฉวิขัตติย์รัฐชนบท    

                                     สู่เงื้อมพระหัตถ์หมด                                              และโดย

ถอดความได้ว่า

ขณะนั้นวัสสการพราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ก็ไปนำทัพของกษัตริย์แห่งมคธเข้ามาปราบกษัตริย์ลิจฉวี อาณาจักรทั้งหมดก็ตกอยู่ในเงื้อมพระหัตถ์ 

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร

******************************

                                         ไป่พักต้องจะกะเกณฑ์นิกายพหลโรย

                              แรงเปลืองระดมโปรย                                         ประยุทธ์

                                        ราบคาบเสร็จธเสด็จลุราชคฤหอุต

                              คมเขตบุเรศดุจ                                                     ณเดิม

ถอดความได้ว่า

โดยที่กองทัพไม่ต้องเปลืองแรงในการต่อสู้  ปราบราบคาบแล้วเสด็จยังราชคฤห์เมืองยิ่งใหญ่ดังเดิม

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร , อุปมาโวหาร

******************************

                                             เรื่องต้นยุกติก็แต่จะต่อพจนเติม

                                 ภาษิตลิขิตเสริม                                                 ประสงค์

                                             ปรุงโสตเป็นคติสุนทราภรณจง

                                 จับข้อประโยชน์ตรง                                          ตริดู

ถอดความได้ว่า

เนื้อเรื่องแต่เดิมจบลงเพียงนี้  แต่ประสงค์จะแต่งสุภาษิตเพิ่มเติมให้ได้รับฟังเพื่อเป็นคติอันทรงคุณค่านำไปคิดไตร่ตรอง

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************