อุทาหรณ์สอนใจให้คิด

ฉันทลักษณ์

               อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

“อินทรวิเชียรฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย แต่ในคัมภีร์วุตโตทัย ท่านเรียกว่า “อินทรวิเชียรคาถา” เป็นติฏฐุภาฉันท์ ฯ “ติฏฐุภา” แปลว่า “ฉันท์ที่เบียดเบียนความไม่ไพเราะในฐานะ ๓ คือ ต้นบาท, กลางบาท และปลายบาท” ฯ “อินทรวิเชียร” แปลว่า “คาถาที่เหมือนคทาเพชรของพระอินทร์ เพราะมีเสียงหนักในหนต้นตลอดหนปลาย” เป็นคาถา ๔ บาท ๆ ละ ๑๑ คำ มีสูตรว่า “อินฺทาทิกา ตา วชิรา ชคา โค” แปลความว่า “คาถาที่มี ต คณะ ต คณะ ช คณะ และครุลอย ๒ ชื่อว่า “อินทรวิเชียร”

              ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยนำมาเพียง ๒ บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค เพราะมีบาทละ ๑๑ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๑๑” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป

บทประพันธ์

                                              อันภูบดีรา                             ชอชาตศัตรู

                               ได้ลิจฉวีภู                                             วประเทศสะดวกดี

                                              แลสรรพบรรดา                     วรราชวัชชี

                               ถึงซึ่งพิบัติบี                                         ฑอนัตถ์พินาศหนา

ถอดความได้ว่า

พระเจ้าอชาตศัตรูได้แผ่นดินวัชชีอย่างสะดวก  และกษัตริย์ลิจฉวีทั้งหลายก็ถึงซึ่งความพินาศล่มจม

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร

******************************

                                               เหี้ยมนั้นเพราะผันแผก          คณะแตกและต่างมา

                                ถือทิฐิมานสา                                        หสโทษพิโรธจอง

                                              แยกพรรคสมรรคภิน              ทนสิ้นบปรองดอง

                                ขาดญาณพิจารณ์ตรอง                          ตริมลักประจักษ์เจือ

ถอดความได้ว่า

เหตุเพราะความแตกแยกกันต่างก็มีความยึดมั่นในความคิดของตน  ผูกโกรธซึ่งกันและกัน  ต่างแยกพรรค  แตกสามัคคีกัน ไม่ปรองดองกัน ขาดปัญญาที่จะพิจารณาไตร่ตรอง

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร

******************************

                                              เชื่ออรรถยุบลเอา                   รสเล่าก็ง่ายเหลือ

                                เหตุหากธมากเมือ                                คติโมหเป็นมูล

                                            จึ่งดาลประการหา                    ยนภาวอาดูร

                                เสียแดนไผทสูญ                                  ยศศักดิเสื่อมนาม

ถอดความได้ว่า

เชื่อถ้อยความของบรรดาพระโอรสอย่างง่ายดาย  เหตุที่เป็นเช่นนั้นเพราะกษัตริย์แต่ละพระองค์ทรงมากไปด้วยความหลง  จึงทำให้ถึงซึ่งความฉิบหาย  มีภาวะความเป็นอยู่อันทุกข์ระทม เสียทั้งแผ่นดิน เกียรติยศ และชื่อเสียงที่เคยมีอยู่

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร

******************************

                                             ควรชมนิยมจัด                         คุรุวัสสการพราหมณ์

                                 เป็นเอกอุบายงาม                                  กลงำกระทำมา            

                                             พุทธาทิบัณฑิต                          พิเคราะห์คิดพินิจปรา

                                รภสรรเสริญสา                                      ธุสมัครภาพผล

ถอดความได้ว่า

ส่วนวัสสการพราหมณ์นั้นน่าชื่นชมอย่างยิ่งเพราะเป็นเลิศในการกระทำกลอุบายผู้รู้ทั้งหลายมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น  ได้ใคร่ครวญพิจารณากล่าวสรรเสริญว่าชอบแล้วในเรื่องผลแห่งความพร้อมเพรียงกัน

โวหารภาพพจน์ :       พรรณนาโวหาร , เทศนาโวหาร

******************************

                                               ว่าอาจจะอวยผา                         สุกภาวมาดล

                                   ดีสู่ณหมู่ตน                                           บนิราศนิรันดร

                                               หมู่ใดผิสามัค                             คยพรรคสโมสร

                                  ไป่ปราศนิราศรอน                                คุณไร้ไฉนดล

ถอดความได้ว่า

ความสามัคคีอาจอำนวยให้ถึงซึ่งสภาพแห่งความผาสุก ณ หมู่ของตนไม่เสื่อมคลายตลอดไป หากหมู่ใดมีความสามัคคีร่วมชุมนุมกัน ไม่ห่างเหินกัน สิ่งที่ไร้ประโยชน์จะมาสู่ได้อย่างไร

โวหารภาพพจน์ :       เทศนาโวหาร, สาธกโวหาร

******************************

                                        พร้อมเพรียงประเสริฐครัน             เพราะฉะนั้นแหละบุคคล

                            ผู้หวังเจริญตน                                            ธุระเกี่ยวกะหมู่เขา

                                         พึงหมายสมัครเป็น                        มุขเป็นประธานเอา

                             ธูรทั่วณตัวเรา                                            บมิเห็นณฝ่ายเดียว

ถอดความได้ว่า

ความพร้อมเพรียงนั้นประเสริฐยิ่งนัก  เพราะฉะนั้นบุคคลใดหวังที่จะได้รับความเจริญแห่งตนและมีกิจธุระอันเป็นส่วนรวม  ก็พึงตั้งใจเป็นหัวหน้าเอาเป็นธุระด้วยตัวของเราเองโดยมิเห็นประโยชน์ตนแต่ฝ่ายเดียว

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************

                                    ควรยกประโยชน์ยื่น                 นรอื่นก็แลเหลียว

                        ดูบ้างและกลมเกลียว                            มิตรภาพผดุงครอง

                                   ยั้งทิฐิมานหย่อน                        ทมผ่อนผจงจอง

                        อารีมิมีหมอง                                         มนเมื่อจะทำใด

ถอดความได้ว่า

ควรยกประโยชน์ให้บุคคลอื่นบ้าง นึกถึงผู้อื่นบ้าง ต้องกลมเกลียว มีความเป็นมิตรกันไว้  ต้องลดทิฐิมานะ  รู้จักข่มใจ  จะทำสิ่งใดก็เอื้อเฟื้อกันไม่มีความบาดหมางใจ

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************

                                           ลาภผลสกลบรร                         ลุก็ปันก็แบ่งไป   

                                ตามน้อยและมากใจ                              สุจริตนิยมธรรม์

                                           พึงมรรยาทยึด                            สุประพฤติสงวนพรรค์

                                รื้อริษยาอัน                                           อุปเฉทไมตรี

ถอดความได้ว่า

ผลประโยชน์ทั้งหลายที่เกิดขึ้นก็แบ่งปันกันไป  มากบ้างน้อยบ้างอย่างเป็นธรรม ควรยึดมั่นในมารยาทและความประพฤติที่ดีงาม  รักษาหมู่คณะโดยไม่มีความริษยากันอันจะตัดรอนไมตรี

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************

         

                                  ดั่งนั้นณหมู่ใด                            ผิบไร้สมัครมี

                        พร้อมเพรียงนิพัทธ์นี                           รวิวาทระแวงกัน

                                 หวังเทอญมิต้องสง                     สยคงประสบพลัน

                       ซึ่งสุขเกษมสันต์                                   หิตะกอบทวิการ

ถอดความได้ว่า

ดังนั้นถ้าหมู่คณะใดไม่ขาดซึ่งความสามัคคี มีความพร้อมเพรียงกันอยู่เสมอ ไม่มีการวิวาท และระแวงกัน ก็หวังได้โดยไม่ต้องสงสัยว่า  คงจะพบซึ่งความสุข ความสงบ และประกอบด้วยประโยชน์มากมาย

โวหารภาพพจน์ :       อุปมาโวหาร , สาธกโวหาร

******************************

                                         ใครเล่าจะสามารถ                      มนอาจระรานหาญ

                               หักล้างบแหลกลาญ                             ก็เพราะพร้อมเพราะเพรียงกัน

                                         ป่วยกล่าวอะไรฝูง                      นรสูงประเสริฐครัน

                               ฤๅสรรพสัตว์อัน                                  เฉพาะมีชีวีครอง

ถอดความได้ว่า

ใครเล่าจะมีใจกล้าคิดทำสงครามด้วย  หวังจะทำลายล้างก็ไม่ได้  ทั้งนี้เพราะความพร้อมเพรียงกันนั่นเอง  กล่าวไปไยกับมนุษย์ผู้ประเสริฐหรือสรรพสัตว์ที่มีชีวิต

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************

                                                 แม้มากผิกิ่งไม้                           ผิวใครจะใคร่ลอ

                                    มัดกำกระนั้นปอง                                  พลหักก็เต็มทน

                                                 เหล่าไหนผิไมตรี                      สละลี้ณหมู่ตน

                                   กิจใดจะขวายขวน                                  บมิพร้อมมิเพรียงกัน

ถอดความได้ว่า

แม้แต่กิ่งไม้หากใครจะใคร่ลองเอามามัดเป็นกำ  ตั้งใจใช้กำลังหักก็ยากเต็มทน  หากหมู่ใดไม่มีความสามัคคีในหมู่คณะของตน  และกิจการอันใดที่จะต้องขวนขวายทำก็มิพร้อมเพรียงกัน

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร

******************************

                                              อย่าปรารถนาหวัง                     สุขทั้งเจริญอัน    

                                  มวลมาอุบัติบรร                                    ลุไฉนบได้มี

                                             ปวงทุกข์พิบัติสรร                     พภยันตรายกลี

                                แม้ปราศนิยมปรี                                    ติประสงค์ก็คงสม

ถอดความได้ว่า

ก็อย่าได้หวังเลยความสุขความเจริญจะเกิดขึ้นได้อย่างไร  ความทุกข์พิบัติอันตรายและความชั่วร้ายทั้งปวง  ถึงแม้จะไม่ต้องการก็จะต้องได้รับเป็นแน่แท้

โวหารภาพพจน์ :       สาธกโวหาร , เทศนาโวหาร

******************************

                                                    ควรชนประชุมเช่น                      คณะเป็นสมาคม

                                          สามัคคิปรารม                                       ภนิพัทธรำพึง

                                                    ไป่มีก็ให้มี                                   ผิวมีก็คำนึง

                                          เนื่องเพื่อภิยโยจึง                                  จะประสบสุขาลัย

ถอดความได้ว่า

ผู้ที่อยู่รวมกันเป็นหมู่คณะหรือสมาคม  ควรคำนึงถึงความสามัคคีอยู่เป็นนิจ  ถ้ายังไม่มีก็ควรจะมีขึ้น  ถ้ามีอยู่แล้วก็ควรให้เจริญรุ่งเรืองยิ่งขึ้นไปจึงจะถึงซึ่งความสุขความสบาย

โวหารภาพพจน์ :       เทศนาโวหาร

******************************